BOŞALTIM SİSTEMİMİZ VÜCUDUMUZDAN ATIKLARI UZAKLAŞTIRIR
Anahtar kavramlar
Nefron: Süzme birimlerinin en küçük yapısıdır. Boşaltım maddelerini süzer ve idrar oluşumunu sağlar.
Diyaliz: Böbrek yetmezliği olan hastaların kana karışan idrarlarını, kanı süzen cihazlarla tedavi edilmesine diyaliz denir.
Canlılar hayatsal faaliyetlerini yürütebilmek için dışarıdan besin alırlar. Bu besinleri enerji verici, yapıcı onarıcı ve düzenleyici olarak kullanırlar. Besin içeriklerinin hayatsal faaliyetlerde kullanılmasından sonra kalan su, madensel tuzlar, CO2, amonyak, üre ve ürik asit gibi zararlı maddelerin vücut dışına atılmasına boşaltımdenir. Boşaltım olayını gerçekleştiren sisteme de boşaltım sistemi adı verilir. Boşaltım sistemi sayesinde sindirim sonucu hücrelerde oluşan artık maddeler, dışarıdan vücuda girmiş olan zararlı maddeler ve yararlı olmasına rağmen hücrelere fazla gelen maddeler vücut dışına atılır.
ATIK MADDELERİ VÜCUDUMUZDAN HANGİ ORGANLAR UZAKLAŞTIRIR?
•BÖBREKLER
•DERİ
•KARACİĞER
•AKCİĞER
•KALIN BAĞIRSAK
Atık Maddeleri Vücudumuzdan Uzaklaştıran Organlar
Böbrekler, akciğerler, karaciğer, deri ve kalın bağırsak atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organlardır. Bu organlar atık maddeleri idrar, solunum, terleme ve dışkı yoluyla atar. Eğer bu atık maddeler vücudumuzdan uzaklaştırılmadıkları takdirde zehirleyici olabilir. Bunun sonucu olarak vücudumuz görevlerini yerine getiremez. Aşağıdaki şemayı inceleyelim
DERİ: Terleme yoluyla,su ve suda çözünmüş madensel tuzları dışarı atarak boşaltıma yardımcı olur.
AKCİĞERLER: Gaz değişimi yoluyla vücuttaki karbondioksit ve bir miktar suyu dışarı atarak boşaltıma yardımcı olur.
Kalın bağırsak: Su, safra ve besin atıklarının dışkı şeklinde vücuttan atılmasını sağlar.
Karaciğer: Proteinlerin parçalanması sonucuoluşan çok zehirliamonyağı daha az zararlı olanüreye ve ürik asideçevirerek dışarı atılmasını sağlar.
Böbrekler: Kan içindeki zararlı atıklarıve üreyi süzerekidrar şeklinde vücuttan uzaklaştırır.
Boşaltım Sistemimizi Oluşturan Yapı ve Organlar
1.Böbrekler
2.İdrar kanalı(Üreter)
3.İdrar torbası(Mesane)
4.Üretra
1.BÖBREKLER: Bel omurlarımızın iki yanında yer alanorganlarımızdır.Böbreğin şekli fasulyeye benzer. Yaklaşık uzunluğu10 cm’dir. Böbreklerimizin görevi, vücudumuzun çeşitli faaliyetleri sonucu oluşan atıkmaddeleri kanımızdan süzerek uzaklaştırmaktır. Kanımızda atık maddelerin yanı sırakarbonhidratların, yağların ve proteinlerin sindirilmesi sonucunda oluşan küçük moleküller ile vitamin ve su gibi yararlı maddeler de bulunur. Öyleyse, böbreklerimizin kanımızı süzerken kanımızın içindeki yararlı maddeleri koruyup atık maddeleri uzaklaştırması gerekir. Peki, böbrekler kanımızı süzerek Nasıl temizler? Kanımız
, böbreğimizin temel birimi olan
nefronlar tarafından süzülerek temizlenir.
Böbrek üç bölümden oluşur:
a)Kabuk: Süzme işlemini yapan nefronların bulunduğu kısımdır.
Nefron: Böbrekte kanın süzüldüğü yapılara denir.
b) Öz Bölgesi: Süzüntü içinde bulunan bazı yararlı maddeler (glikoz, su, mineral) geri emilir.
c)Havuzcuk:İdrarın böbrekte toplandığı yerdir.
Böbreğin yapısında iki damar vardır.
1)Böbrek atardamarı: Böbreklere süzülen kanı getirir. Burada azotlu boşaltım maddesi(üre) ve O2 miktarı fazladır.
2.Böbrek toplardamarı: Böbrekten temizlenmiş kanı götürür. Üre maddesi az CO2 fazladır.
2.Üreter: Böbreklerde oluşturulan idrarın idrar kesesine taşınmasını sağlar. Bir çift üreter bulunur ve duvarları kaslı yapıdadır.
3.İdrar Kesesi: Böbrekte oluşan idrar, idrar kesesinde biriktirilir ve dışarı atılır.
Kaslı bir yapıya sahiptir. Çocukların idrar kesesi yetişkinlere göre daha küçüktür. Daha sık idrara çıkarlar.
4.Üretra: İdrarın, idrar kesesinden dışarı atıldığı bir kanaldır.
Üretrada kaslı bir kapakçık vardır. Bu kapakçık yardımıyla idrar atımı istemli olarak kontrol edilir.
Böbreğin çalışması
Vücutta oluşan atıklar kirli kan içerisinde atardamarlar ile böbreğin kabuk bölgesinde nefronlar tarafından süzülür. Buradan nefronun öz bölgesine itilir. Süzülen kısımdaki maddeler geri emilerek işe yaramayan havuzcuğa idrar olarak geçer. İdrar içindesu,üre,ürik asit,vitamin ve mineraller bulunur
Not:
Glikozve aminoasit gibi maddeler dışarıya atılmaz.Sağlıklı bir insanın idrarında glikoza rastlanmaz.Eğer rastlanırsa bu kişideşeker hastalığıvardır.
Boşaltım Sisteminin Sağlığı ve Korunması :
1- Yeterli miktarda sıvı alınmalıdır. (Böbreklerin rahat çalışması için bol sıvıya ihtiyacı vardır. Alınan sıvı miktarı sıcak ve kuru havalarda arttırılmalıdır. Günlük en az 2 litre su alınmalıdır.)
2- İdrar uzun süre tutulmamalıdır. (Böbrek taşları oluşabilir).
3- Böbrekler ve idrar yolları soğuktan korunmalıdır. (Böbrek sağlığı için).
4- Aşırı acı ve baharatlı yiyecekler yenilmemelidir.
5- Düzenli banyo yapılmalıdır. (Derideki gözeneklerin açılması için).
6- İçilen su ve yenilen besinler temiz olmalıdır.
7- Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi yarıda kesilmemeli ve ilaçlar zamanında alınmalıdır.
8- Diş çürükleri ve boğaz iltihabı hemen tedavi ettirilmelidir. (Çürük veya iltihaba yol açan mikroorganizmalar, kalıcı böbrek rahatsızlıklarına yol açabilir.)
9- Kişisel temizliğe dikkat edilmelidir
Diyaliz veya böbrek nakli
Böbrek yetmezliği olan hastaların vücutlarında, böbrekler vasıtasıyla süzülmesi gereken idrarın bir kısmı kana karışır. Böbrekleri çalışmayan ya da yetersiz çalışan bu hastalar için diyaliz veya böbrek nakli tedavisi uygulanır. Bu hastalar, yeterli sayıda organ nakli yapılamadığından böbreklerin görevini yerine getiren diyaliz cihazlarına bağlanır. Ancak diyaliz cihazına bağlanmak geçici bir çözümdür. Bu tedavi ile hastalar tam olarak iyileşememekte, sadece kanlarının süzülerek temizlenmesi sağlanmaktadır.
Boşaltım Sisteminde (Böbreklerde) Görülen Hastalıklar :
Boşaltım sisteminde; böbrek iltihabı, böbrek taşı, böbrek yetmezliği, idrar torbası veidrar yolu iltihabı, nefrit, üremi, albümin, sistit, şeker hastalığı ve yüksek tansiyona bağlı olan böbrek rahatsızlıkları görülür.
a) Böbrek İltihapları :
Böbreğin öz bölgesinde veya havuzcuğunda görülür. İdrar tutamama, bel ağrısı, halsizlik, üşüme, ateşlenme gibi belirtileri vardır.
b) Böbrek Taşları :
İdrardaki madensel tuzların (kalsiyum tuzları, D vitamini ve azotlu bileşiklerin), idrar kanalcıklarında veya havuzcukta veya idrar borusunda birikmesi ile oluşur. Erkeklerde daha fazla ortaya çıkar. Sancı ve idrarda kan görülmesi gibi belirtileri vardır. (Taş oluşumunun önlenmesi için günde yeterince su içilmeli, süt ve süt ürünlerinin aşırı tüketiminden uzak durulmalıdır.)
Böbrek taşlarının tedavi yöntemlerinden biri taş kırmadır. Bunun için yüksek enerjili (ultrasonik) ses dalgaları kullanılır ve ses dalgaları cilde ve böbreklere zarar vermeden taşları kırabilir. Kırılan taşlar idrarla dışarı atılır. Büyük ve kırılamayan taşlar ise ameliyatla alınabilir
c) Böbrek Yetmezliği :
Böbreklerin tamamen veya kısmen (%80) görevini yerine getirememesi hastalığıdır. Bu hastalığı taşıyan insanların kanındaki su, üre, ürik asit ve madensel tuzları temizlenmesi için DİYALİZ makinesine bağlanması veya böbrek naklini yapılması gerekir.
Diyaliz makinesi, idrarla atılamayan su, üre, ürik asit ve madensel tuzların kandan süzülerek kanın temizlenmesini sağlar. Bu yöntem, kalıcı tedavi sağlamaz. Kalıcı tedavi için böbrek naklinin yapılması gerekir.
Organ nakli, canlı bir kişinin bir böbreğini (sağlıklı bir kişi tek böbrekle de yaşayabilir ) ya da yeni ölmüş ama organları hala canlı birinin böbreğini alarak yapılabilir.
d) Nefrit :Nefronların iltihaplanması hastalığıdır. Yüz, göz ve ayak bileklerinde şişme gibi belirtileri vardır. Bulaşıcı hastalıklar sonucu oluşur.
e) Üremi :Böbrek yetmezliği sonucu idrarla atılması gereken zararlı ve atık maddelerin atılamayıp kanda (vücutta) birikmesi sonucu ortaya çıkan hastalıktır.
f) Albümin : Nefronların görevini yapamaması sonucu, proteinli maddelerin idrara geçmesidir.
g) Sistit : Üreme organları veya kan yoluyla gelen mikropların, idrar yollarında oluşturduğu yanmadır.
ÖRNEK:
I. Aminoasit
II.Glikoz
III.Mineral
Sağlıklı bir insanın idrarında yukarıdakilerden hangisine yada hangilerine rastlanmaz?
A)Yalnız III B)I-II
C)I-III D)II-III
ÇÖZÜM: İdrarda üre, ürik asit, tuz ve mineraller bulunur.Aminoasit ve glikoz bulunmaz
Cevap B dir
ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisi boşaltım organı değildir?
A)Kalın bağırsak B) Akciğer
C)Deri D)Pankreas
ÇÖZÜM: Pankreas boşaltımda görev almaz
Cevap: D
ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisinin idrarda bulunması şeker hastalığının belirtisidir?
A)Üre B)Glikoz
C)Gliserol D)Vitamin
ÇÖZÜM: Glikoz (basit şeker) olması şeker hastalığının belirtisidir.
Cevap:B
ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisi böbreklerin görevi veya amaçlarından değildir?
A)İki tanedir ve omurgaya yapışıktır.
B)Kandaki zararlı maddeleri süzer.
C)Dıştan içe doğru üç kısımdan oluşur.
D)İdrarın yapısındaki üreyi ve aminoasidi dışarıya atar.
Çözüm: İdrarda amino asit bulunmadığı için böbreklerin görevi de değildir.
Cevap:D
Boşluk doldurma
1.Böbreklerde oluşan idrarı,idrar kesesine taşıyan yapıya ………………. denir.
2.Amonyak çok zehirli olduğundan daha az zehirli olan …………… ve ürik aside dönüştürülür.
3.Akciğer,karaciğer ve ……….. Boşaltıma yardımcı organlardır.
4.Boşaltım sonucunda ……………… maddeler oluşur.
5.CO2 ve su buharını dışarı atan yapı…………. dır.
6. Süzme ve geri emilimi ………………… yapar
7. Nefronların bulunduğu bölge ……………. Dir.
8. Böbreklerdeki temizlenmiş kanı götüren yapı ……………………….….. dır.
9. Böbreğin temel süzme birimlerine ………………. denir.
10. Böbrek hastalarının tedavisinde kullanılan cihaz ………………….. Makinesidir.
11. Boşaltım sistemimiz böbrek, …………………………..,…………………………….. ve ………………………..…………. oluşur.
ETKİNLİK:Bir insanın boşaltım sisteminin bölümleri,aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.Bu şekilde belirtilen organların isimlerini boş bırakılan yerlere yazınız.
DEĞERLENDİRME TESTİ
1.Aşağıda verilen olaylardan hangisi, bütün canlılar tarafından gerçekleştirilir?
A)Besin sentezleme B)Yer değiştirme
C)Sindirim yapma D)Boşaltım yapma
2.Vücutta boşaltım yapılmasıyla ilgili olarak;
I.Besinlerin kullanılmasıyla çeşitli atık maddeler oluşur.
II. Boşaltım atıklarının vücutta birikmesi hayati tehlikeye neden olur.
III. Boşaltım olayı; kan içeriğinin belli sınırlar içinde kalmasını sağlar.
Yargılarından hangileri doğrudur?
A)Yalnız I B)I ve II
C)I ve III D)I,II,III
3. Aşağıda verilen organlardan hangisi, kandaki atıkların uzaklaştırılmasında görev yapmaz?
A) Böbrekler
B) Kalın bağırsak
C) İdrar kesesi ve idrar kanalı
D) Böbrek kan damarları
4. Atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organlara, aşağıdakilerden hangisi örnek olarak verilemez?
A) Kemik iliği B)Akciğer
C)Böbrekler D)Deri
5. Sağlıklı bir insanın idrarında, aşağıda verilen maddelerden hangisi bulunamaz?
A)Karbonhidrat B)Üre
C)Mineral D)Su
6. Vücudumuzdaki boşaltım sisteminin çalışması, aşağıdaki çalışma alanlarından hangisine benzerlik gösterir?
A) Gıda sanayi
B) Temizlik işleri
C) İnşaat işleri
D) Taşıma sektörü
7. Böbrek atardamarı ile böbreklere gelen kandaki atıkların süzülerek dışarıya atılmasında görevli kısımların kullanım sırası nasıldır?
A) Böbrek-Üreter-İdrar kesesi-üretra
B) Üretra-üreter-böbrek-idrar kesesi
C) İdrar kesesi-üretra-böbrrek-üreter
D) Üreter-idrar kresesi-üretra-böbrek
8.Böbreğin özellikleriyle ilgili olarak, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Böbreğe gelen kan içerisinde yararlı ve zararlı maddeler vardır.
B) Kandaki zararlı ve kullanım fazlası maddeler nefronlar da süzülerek ayıklanır.
C) Böbrekler, sindirimle kana geçen besinlerin kullanım fazlasını idrara geçirir.
D) Temizlenen kan böbrek toplardamarı ile kalbe gönderilir.
9.Herhangi bir iş yapılmadığında, böbrekler her 20 dakikada bir vücudumuzdaki tüm kanı süzerek, idrar oluşmasını sağlar.
Buna göre, aşağıdaki etkinliklere sahip bireylerden hangisinin günlük idrar oluşumu diğerlerinden daha az olur?
A) Egzersiz yapan
B) Bisiklet süren
C) Yatakta uyuyan
D) Yorucu ağır işte çalışan
10.Vücudumuzdaki çeşitli atık maddelerin boşaltımında;
I. Terleme yapma
II. Soluk verme
III. Zehirli maddeleri zararsız olan maddelere dönüştürme
Olaylarından hangileri rol oynar?
A)Yalnız I B)I ve II
C)I ve III D)I,II ve III
11. Diyaliz hastalarıyla ilgili olarak, aşağıda verilen açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Böbrekleri çalışmayan ya da yetersiz çalışanlar diyaliz hastasıdır.
B) Diyaliz hastalarının kanı, belirli aralıklarla diyaliz makinesinde süzülür
C) Diyaliz hastaları böbrek nakliyle bu rahatsızlıktan kurtulabilir.
D) Diyaliz hastalarında oluşturulan günlük idrar miktarı normalden fazla olur.
12.
Yukarıdaki şekilde I,II ve III numaralı yerlere yazılması gereken sistemler, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
I II III
A) Dolaşım Sindirim Boşaltım
B) Solunum Dolaşım Boşaltım
C) Sindirim Boşaltım Solunum
D) Dolaşım Bağışıklık Sindirim
13.Boşaltım sisteminin sağlığını korumak için;
I. Sıcaklık ve yapılan işe bağlı olarak, yeterli ve düzenli su içilmelidir.
II. Vücut temizliğine dikkat edilmelidir.
III. Böbrek ve idrar yolları soğuk havadan korunmalıdır.
İşlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A)Yalnız I B) I ve II
C)I ve III D)I,II ve III
14.İnsan vücudunda idrar üretimiyle ilgili olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Günlük içilen su miktarı arttıkça, oluşturulan idrar miktarı da artar.
B) Yaz aylarında terleme artığı için, üretilen idrar miktarı azalır.
C) Üretilen idrar miktarı, tüketilen besin içeriğine bağlı değildir.
D)Metabolik etkinliklerin artması, oluşturulan idrar miktarını arttırabilir.
15. Soluk verilen havada bulunan atık maddeler, aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
A) Su ve mineraller
B) Su ve karbondioksit
C) Karbondioksit ve oksijen
D) Karbondioksit ve üre
16. Günlük tuz ihtiyacımız, terlemeyle kaybedilen tuz miktarına da bağlıdır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine tuzlu ayran içmesi önerilir?
A) Tuzlu bisküvi yiyen
B) Tuzlu yemek yiyen
C) Sıcak havada ağır işte çalışan
D) 10 dakika yürüyüş yapan
17.
Böbrek şeklinde; numara ile gösterilen yerlerdeki atık madde oranı, çok olandan az olana doğru, aşağıdakilerden hangisinde sıralanmıştır?
A)I-II-III B)III-I-II
C)I-III-II D)II-III-I
18. Küçük çocukların daha sık idrar yapmalarına, aşağıdakilerden hangisi neden olarak söylenemez?
A) Besin tüketimlerinin az olması
B) İdrar keselerinin küçük olması
C) Enerji ve su tüketimlerinin yüksek olması
D) Atık madde üretimlerinin hızlı olması
18.
Öğrenci:
1 numaralı organ böbrektir, idrarı depo eder.
2 numaralı organ idrar kesesidir, kanı süzer.
Bu açıklamalara göre öğrenci ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Boşaltım sistemi organlarını bilmiyor.
B) Boşaltım sistemi organları ile diğer sistemlerin organlarını ayırt edemiyor.
C) Boşaltım sistemi organlarının şeklini biliyor, ancak görevlerini birbirine karıştırıyor.
D) Boşaltım sistemi organlarını ve görevlerini çok iyi biliyor.
19.Kandaki bazı maddeler ve bulunma durumları, aşağıdaki şemada gösterilmiştir.
|
Madde çeşidi
|
Kanda
|
İdrarda
|
|
Üre
|
Az
|
X
|
|
Besinler
|
Çok
|
Y
|
|
Mineral
|
Az
|
Z
|
Buna göre, belirtilen maddelerin idrarda bulunma durumları, aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
X Y Z
A) Çok Çok Yok
B) Yok Az Az
C) Çok Yok Az
D) Az Yok Çok
20.Boşaltım sisteminin temel kısımları, aşağıdaki şekilde işaretlenmiştir.
İşaretlenen kısımlardan hangisinin görevi yanlış verilmiştir?
A) F-Kandaki zararlı maddelerin ayıklanmasını sağlar.
B) G-İdrarın taşınmasını sağlar.
C) H-İdrardaki besinlerin emilerek, kana verilmesini sağlar.
D)J-İdrarın vücuttan dışarıya atılmasını sağlar.
